Kwestie wymierzania przez Instytucje Zarządzające („IZ”), Instytucje Pośredniczące („IP”) lub Instytucje Wdrażające („IW”) korekt finansowych uregulowanie są w rozporządzeniu Ministra Rozwoju w sprawie warunków obniżania wartości korekt finansowych oraz wydatków poniesionych nieprawidłowo związanych z udzielaniem zamówień z 29.01.2016 r. (dalej „rozporządzenie”).
Rozporządzenie określa zarówno stawki procentowe stosowane przy wymierzaniu korekt finansowych i pomniejszeń, jak również warunki obniżania korekt finansowych lub wydatków poniesionych nieprawidłowo (tzw. pomniejszenie) związane z udzielaniem zamówień realizowanych ze środków publicznych w ramach projektów objętych współfinansowaniem w zakresie polityki spójności w perspektywie finansowej 2014-2020 zgodnie z warunkami wynikającymi z ustawy prawo zamówień publicznych z 29.01.2004 r. (dalej p.z.p.), jak również ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi z 21.10.2016 r. (albo z umowy o dofinansowanie projektu, albo z decyzji o dofinansowaniu projektu (zwanych dalej „zamówieniami”).
Na wstępie zauważyć należy, że zagadnienie korekt finansowych związanych z wydatkowaniem środków unijnych budzi wiele kontrowersji, w szczególności ze względu na fakt, iż większość IZ, IP czy IW w sposób bardzo restrykcyjny ocenia wszelkie naruszenia w ramach udzielanych zamówień, kwalifikując je jako nieprawidłowości. Co jednak bardziej zastanawiające – owe instytucje bardzo rzadko korzystają z możliwości miarkowania lub obniżenia wysokości wymierzanych korekt.
Natomiast jak wyraźnie ustawodawca zaznacza w § 3 ust. 1 „wartość korekty finansowej lub pomniejszenia może zostać obniżona, jeżeli anulowanie całości współfinansowania UE lub całości wydatków kwalifikowalnych poniesionych w ramach zamówienia jest niewspółmierne do charakteru i wagi nieprawidłowości indywidualnej.”
Z kolei w § 10 rozporządzenia ustawodawca wskazuje, w jakich sytuacjach nie należy obniżać wartości korekty finansowej. Mianowicie, zgodnie z brzemieniem § 10 rozporządzenia „nie jest możliwe obniżenie wartości korekty finansowej lub pomniejszenia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości indywidualnych, które wiążą się z przypadkami nadużyć finansowych lub celowego uprzywilejowania jednego z wykonawców, stwierdzonych w prawomocnie zakończonym postępowaniu sądowym lub zakończonym decyzją ostateczną postępowaniu administracyjnym.”
Jak wynika z powyższego – korekty finansowe w maksymalnej wysokości zastrzeżone są wyłącznie dla poważnych nieprawidłowości, do których zaliczyć można, zgodnie z dokumentem opracowanym przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju „Wytyczne w zakresie postępowania z podejrzeniami nadużyć finansowych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020” takie nadużycia finansowe jak: zmowy przetargowe, konflikt interesów, korupcja, czy fałszerstwo dokumentów.
Jednocześnie każda IZ, IP lub IW podejmując decyzję o wymierzeniu korekty finansowej, powinna stosować się bezwzględnie do decyzji Komisji Europejskiej C(2013) 9527 final z dnia 19 grudnia 2013 r. w sprawie określenia i zatwierdzenia wytycznych dotyczących określania korekt finansowych dokonywanych przez Komisję w odniesieniu do wydatków finansowanych przez Unię w ramach zarządzania dzielonego, w przypadku nieprzestrzegania przepisów dotyczących zamówień publicznych (dalej „Wytyczne”).
Wytyczne wskazują, iż w świetle orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości w sprawach C-412/04, sprawach połączonych C-147/06 i C-148/06, oraz C-507/03, w kontekście postępowania w sprawie naruszenia przepisów, w przypadku postawienia zarzutu nieprzestrzegania reguł i zasad Traktatu „zadaniem Komisji jest wykazanie, że”:
– niezależnie od faktu, że zamówienie nie jest lub jest jedynie częściowo objęte przepisami dyrektyw, zamówienie to „stanowiło niewątpliwy przedmiot zainteresowania jakiegoś przedsiębiorstwa znajdującego się w innym państwie członkowskim niż państwo danej instytucji zamawiającej, oraz
– że przedsiębiorstwo to, nie mając dostępu do odpowiednich informacji przed udzieleniem zamówienia, nie było w stanie wyrazić zainteresowania tym zamówieniem.”
Powyższe oznacza, że w każdym przypadku (a w szczególności jeżeli określone zamówienie nie jest objęte lub jest częściowo objęte dyrektywami) niezbędne jest wykazanie przez instytucję kontrolującą, że faktycznie określone zamówienie może być w kręgu zainteresowań przedsiębiorców z innych państw, a ze względu na uchybienia beneficjenta takie przedsiębiorstwo nie było w stanie wyrazić zainteresowania tym zamówieniem. Aby stwierdzić, czy rzeczywiście zamówienie ma transgraniczny charakter, należy wziąć pod uwagę, kilka czynników takich jak m.in. specyfika danego zamówienia (przykładowo – jest mało prawdopodobne, aby zajęciami dla uczniów interesował się przedsiębiorca z innego państwa), wartość zamówienia (jest oczywiste, że zagraniczni przedsiębiorcy będą się interesować zamówieniami o dużych wartościach; według Informatora Urzędu Zamówień Publicznych w okresie od kwietnia do czerwca 2017 roku podmiotom zagranicznym udzielono zaledwie 53 zamówień usługi na łączną liczbę 17.891,00 wszczętych postępowań na usługi), czy uwarunkowania terytorialne.
Na równie istotny aspekt wskazuje się w pkt 34 wyroku w sprawie C-507/03, zgodnie z którym: „samo wskazanie [przez Komisję] istnienia skargi, która do niej wpłynęła w związku ze spornym zamówieniem, nie może być bowiem wystarczające w celu wykazania, że zamówienie to stanowiło niewątpliwy przedmiot zainteresowania o charakterze transgranicznym, i stwierdzenia w związku z tym istnienia uchybienia”.
Warto również zaznaczyć, że zgodnie z Wytycznymi korektę finansową w wysokości 100 % można zastosować „w najpoważniejszych sprawach, kiedy nieprawidłowość działa na korzyść pewnych oferentów lub kandydatów albo kiedy nieprawidłowość ma związek z przypadkiem oszustwa stwierdzonym przez właściwy organ lub sąd administracyjny”.
Jak widać, jest to bardzo wyraźna wskazówka dla wszystkich instytucji kontrolujących – tak dotkliwa sankcja jak korekta w wysokości 100 % wartości zamówienia możliwa jest wyłącznie w przypadkach szczególnych, w najpoważniejszych sprawach, które zostały przez Komisję dookreślone. Niestety w praktyce korekty w wysokości 100 % zdarzają się dużo częściej i co gorsza w przypadkach, w których nie można mówić o żadnym oszustwie czy jednoznacznym uprzywilejowaniu jakiegoś oferenta.
Osoby zainteresowane powyższą tematyką oraz wszystkich beneficjentów środków unijnych serdecznie zapraszamy na konferencję „Skuteczne sposoby na unikanie błędów podczas realizacji projektów unijnych. Nowa Perspektywa Finansowa 2014 – 2020”, współorganizowaną przez Wielkopolską Grupę Prawniczą, która odbędzie się w Poznaniu 26 października 2017r.
Agenda konferencji znajduje się tu: Agenda
Paweł Sendrowski
radca prawny, wspólnik zarządzający w Wielkopolskiej Grupie Prawniczej